Ο Κωσταντίνος Παρθένης είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους του 20ου αιώνα και η επίδραση του είναι αναμφισβήτητη σε ομότεχνους αλλά και γλυπτές και χαράκτες, ιδίως μετά το 1929 όταν άρχισε να διδάσκει στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Θεωρείται ο πρώτος «μοντέρνος» ζωγράφος της Ελλάδας. Το άρθρο αυτό θα επικεντρωθεί στην ανάλυση του ίσως ο πιο αγαπητού έργου του Κωνσταντίνου Παρθένη, με τίτλο «Ευαγγελισμός».
Αρχικά να πούμε πως το έργο είναι ζωγραφισμένο σε πανί με λαδομπογιές και έχει διαστάσεις 87,5 Χ 80εκ. Το έργο διαπραγματεύεται τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, ένα κομβικό γεγονός για τον Χριστιανισμό. Είναι στη στιγμή που ο Άγγελος Γαβριήλ ανακοίνωσε στην Παναγία ότι θα γεννούσε τον Υιό του Θεού. Αυτή η ανακοίνωση, η οποία αφηγείται το Ευαγγέλιο του Λουκά, είχε μια βαθιά επίδραση στην τέχνη ανά τους αιώνες.
Ακολουθεί η ανάλυση από τον ιστορικό και κριτικό τέχνης, Αλέξανδρο Γ. Ξύδη (1918-2004):
Στο αίθριο ενός νησιώτικου σπιτιού περικλεισμένο από ψηλούς τοίχους, μισοσκιασμένο από κληματαριά (στο βάθος ανεβαίνει μία σκάλα), στέκεται ψηλόλιγνη η Παναγία μπρος σε μια εντοιχισμένη κρήνη. Ντυμένη με ένα μακρύ ροδί χιτώνα, κλίνει λίγο το κεφάλι της και διπλώνει το δεξιό της βραχίονα στο ύψος του στήθους σε στάση υποταγής μπρος τον Άγγελο με τα πελώρια κατακόρυφα φτερά που μετεωρίζεται στο αέρα ντυμένος με ένα σταχτογάλαζο πέπλο και παίζοντας τη χρυσή λύρα. Η Παναγία στο αριστερό της χέρι κρατάει τη ρόκα που πριν λίγο την δούλευε. Πίσω βρίσκεται μια γλάστρα με βασιλικό κι ένα βάζο με ένα λευκό κρίνο. Στην κληματαριά και σε ένα μικρό τμήμα του δαπέδου και του τοίχου, όλος ο χώρος του αίθριου είναι λουσμένος με ένα διάχυτο βαθύ γαλάζιο φως που δημιουργεί ατμόσφαιρα ψυχρής κατάνυξης και σιωπής, σαν διαδραματίζεται ένα μυστήριο στο σιωπηλό βυθό της ”θάλασσας”. Το λίγο του ουρανού που φαίνεται είναι πρασινογάλαζο πολύ ανοικτό με κάτι συννεφάκια ροζ. Ο Κωνσταντίνος Παρθένης επαναλαμβάνει εδώ με αλλιώτικο χρωματισμό, μια παράσταση που είναι πρωτότυπη δημιουργία του, συνδεμένη από τα εικονογραφικά στοιχεία του θέματος, όπως η κωδικοποιήθηκαν από την Αναγέννηση, μετά την Βυζαντινή επεξεργασία.
Υπάρχουν 4 εκδοχές του Ευαγγελισμού από τον καλλιτέχνη. Η πρώτη εκδοχή παρουσιάστηκε στο Παρίσι το 1910 στην έκθεση Θρησκευτικής Τέχνης και πήρε το 1ο μετάλλιο (Premier Medaille du Salon d’Art Religieux). Για αυτήν την εκδοχή υπάρχουν περισσότερες ιστορικές πληροφορίες παρά την εικονιζόμενη. Η 1η εκδοχή του Ευαγγελισμού πρωτοπαρουσιάστηκε στην Αθήνα το Νοέμβρη του 1917, στην έκθεση της ομάδας «Η Τέχνη» και τον Δεκέμβριο του 1919, ο Παρθένης έλαβε το Αριστείο της Ζωγραφικής. Η πρώτη εκδόχη του Ευαγγελισμού εκτός από της μεγαλύτερες διαστάσεις του και ορισμένες αλλαγές στο σκηνικό, η πιο σημαντική διαφορά με το εικονιζόμενο είναι στο χρώμα. Είναι σε τόνους ροζ και πράσινους με τόσο αραιά στρωμένη την ύλη ώστε να διαφαίνεται το πανί σε πολλά σημεία. Είναι το παλιότερο έργο του Παρθένη που εφαρμόζει αυτή την τεχνική και αυτή η τεχνική αποτελεί χαρακτηριστικό πολλών μετέπειτα έργων του.
Η δεύτερη εκδοχή του Ευαγγελισμού μοιάζει αρκετά με την εικονιζόμενη αλλά περιέχει επιπλέον μια επιγραφή η οποία αφιερώνει το έργο: «Στον αγαπητό μου φίλο Αλ. Παπαναστασίου εις ανάμνησιν της ενδόξου ημέρας 25 Μαρτίου 1924 με αγάπη και ευγνωμοσύνη»-επρόκειτο για την ημέρα που η Βουλή των Ελλήνων κήρυξε την Ελλάδα σε δημοκρατία.
Αν και ο καλλιτέχνης φιλοτέχνησε εκκλησίες στον Πόρο και στο Κάιρο της Αιγύπτου, ο Ευαγγελισμός ήταν το πρώτο θρησκευτικό θέμα που απασχόλησε τον καλλιτέχνη πιο εντατικά. Εικάζεται πως και οι τέσσερις εκδοχές του Ευαγγελισμού τις ζωγράφισε πριν το 1924 καθώς γύρω στο 1930 άρχισε να χρησιμοποιεί διαφορετικές τεχνοτροπίες.
Πηγή: Οι μεγάλοι Έλληνες Ζωγράφοι: Κωνσταντίνος Παρθένης (2006), Αλέξανδρος Γ. Ξύδης, Πινακοθήκη του Νέου Ελληνισμού
